Denizyolu taşımacılığı, en eski taşıma şekli olarak, uluslararası mal hareketinin yapılmasında en yaygın kullanılan hizmet şeklidir. Fakat gerek dış ticaret taşımalarının yapılabilmesinde en çok kullanılan taşıma şekli olarak denizyolu taşımacılığına, gerekse diğer taşıma şekillerine ihtiyaç duyulabilmesi için öncelikle dış ticarete konu olan hammadde, yarı mamul ya da mamullerin tedarik zinciri üzerinde hareket kabiliyetinden bahsedilmesi gerekir.
Hammadde ve mamul hareketlerini tedarik zinciri ekseninde değerlendirdiğimizde ise dış ticaret ve özel olarak taşımacılık lojistik fonksiyonu bir bütün oluşturarak uluslar arası mamul hareketlerinin yapılabilmesini sağlamaktadır. Bu noktada mamul hareketleri ile ilgilenmek, sırasıyla dış ticaret ve lojistik anlamda operasyonel süreçlerin tüm detayları ile bilinmesini gerektirir. Bu detaylar, genel olarak dış ticaret firması, dış ticaret firmasının vekâletini verdiği gümrük müşaviri, dış ticaret firmasının taşıma anlaşmasına vardığı taşıma işleri komisyoncusu, taşıma işleri komisyoncusunun taşıma anlaşmasına vardığı armatör firma arasındaki ilişkiler yardımıyla şekillenir.
Operasyonel süreçlerin başlangıcına baktığımızda ise, tüm sürecin, yani dış ticarete konu olan hammadde ya da mamullerin bir ihracat firmasından ithalat firmasına ulaştırılması ya da teslim edilmesi, ihracat ya da ithalat firmasının bir taşıma işleri komisyoncusu ile bir taşıma anlaşmasına varması ile başlar. Taşıma anlaşmasının ardından dış ticaret ve lojistik süreçlerin yukarıda belirtilen diğer tarafları gereken işlemleri gerçekleştirirler.
Eğer bir taşıma anlaşması söz konusu değil ise uluslar arası bir taşımacılık işleminden bahsedilemeyecektir.
Diğer yandan; uygulamaya bakıldığında, teslim şekline göre bir taşıma işleri komisyoncusu ile anlaşmaya varması gereken dış ticaret firmasının yaptığı taşıma anlaşması, yazılı olabileceği gibi sözlü olarak da gerçekleştirilir. Sözlü ya da yazılı olarak yapılan anlaşma akabinde, lojistik operasyonlarının başlaması ise sadece ihracat firması tarafından düzenlenerek taşıma işleri komisyoncusuna iletilecek olan ve uygulamada “konşimento Talimatı” olarak bilinen “Yükleme Talimatı”dır. Uygulamada diyoruz; çünkü “konşimento (konişmento)” kelimesi uygulamada nerdeyse tüm taşıma modlarında kullanılan bir belgedir.
Konşimento talimatı, yük sahibi olarak ihracatçı firmayı düşündüğümüzde, ihracatçı firma adına konşimentonun düzenlenebilmesi için, taşıma işini gerçekleştirecek ve konşimentoyu oluşturacak firma tarafından talep edilen bir belgedir. Bu belgeye istinaden konşimento düzenleneceğinden, gerekli özenin azami bir şekilde gösterilmesi gerekmektedir.
Bu noktada konşimento kavramının taşma modlarına göre ayrımından bahsetmekte fayda vardır. Aslında genel olarak taşıma belgesi olarak adlandıracağımız “konşimento” kelimesi yalnızca denizyolu taşımacılığında kullanılan ve TTK beşinci kitap altıncı kısımda, bir taşıma sözleşmesini ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını ve gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı, ancak onun ibrazı karşılığında teslimle yükümlü olduğu senettir olarak tanımlanan bir belgedir. Ve diğer taşıma modlarında kullanılan taşıma belgelerin olan dan farklı olarak kıymetli evrak niteliği olan e ciro ile devri mümkün olan tek taşıma belgesidir.
Uygulamaya bakıldığında ise durum çok farklıdır. Farklı taşıma modları için kullanılan ve konşimento olarak adlandırılan CIM, CMR, AWB gibi taşıma belgelerinin hepsi ciro ile devrilebilir kabul edilmektedir. Ve bu durumda aslında büyük bir hata yapılmaktadır.
Uluslararası tahkim söz konusu olduğunda yalnızca konşimento belgesi eşyanın ciro yolu ile zilyetliğinin devrini sağlayan bir belgedir.
Uluslararası ticaret ile ilgilenen firmaların özellikle akreditifli işlemlerde çok büyük önem arz eden taşıma belgeleri yoluyla zilyetliğin devri konusuna gerekli hassasiyeti göstermeleri önemlidir. Konşimento kavramı söz konusu olduğunda, eşyanın devri ile ilgili bir diğer nokta ise; konşimento üzerinde yer alan “consignee” ve “notify” kısımlarıdır. Bu kısımların önemi ve değişik taşımalara göre nasıl doldurulması gerektiğinden ise önümüzdeki yazımda bahsedeceğim.
Ümit SEÇKİN – www.umitseckin.com
