Bir firma için yatırım kararı almak büyük önem arzeder. Zira bu karar, devamında bir çok satınalma operasyonunu ve satınalmaların teslim şekilleri uyarınca da riskleri beraberinde getirecektir.
Örneğin bir fabrika, elektrik santrali veya da bir konut sitesi kurma kararı alan bir yatırımcının, dünyanın farklı ülkelerinden irili ufaklı malzeme ve ekipmanı, teslim yerlerinden belirlenen proje sahasına kadar ulaştırması ve montaj programına göre burada birleştirmesi gerekmektedir.
Dolayısıyla, bu proje kapsamında yapılacak tüm taşımalar, proje taşıması olarak adlandırılır.(Bu tanım, yatırımcı gözüyledir. Lojistik firmaları, ebatı veya tonajı standart dışı olan her yük taşımasını proje taşıması diye adlandırırlar.)
Yatırımcı firma, bu projesi uyarınca üstleneceği tüm nakliyelerin risklerini nakliye sigortası ile minimize etmek isteyecektir. Yalnız proje süresince her bir taşımaya münferit bir nakliye poliçesi düzenletmek hem ekstra iş yükü doğuracak, hem de olası bir atlama veya bildirim gecikmesinde teminat sorunu yaşatacaktır. Bu sebeple projenin inşaat süresince gerçekleşecek tüm taşımaların, genel bir nakliye poliçesi altında toplanması tercih edilir.
Böyle uzun vadeli ve geniş kapsamlı bir poliçe, projenin “Marine Cargo” poliçesi olarak adlandırılmaktadır.(Adının “marine” olması yanıltmasın; deniz, hava, kara vs. her türlü taşımayı kapsar)
Yalnız bu tip poliçeyi sağlayabilen sigorta firmaları, proje açısından kritik ekipman olarak tespit edilen malzemeler için “sörvey” yani “gözetim” şartı ileri sürebilirler.
Yani 3.taraf (3rd party) bir gözetim firmasından, bu tip malzemelerin yükleme–aktarma–indirme gibi her riskli aşamasında bulunması ve ekipmanların nizami bir şekilde elleçlendiğini kayıt altına alıp, rapor düzenlemesi istenebilir. Bu raporda, işlemlerin düzgün yapılmadığı yazılırsa, teminatın tam anlamıyla karşılanması konusunda sıkıntı yaşanabilir.
Genelde alttaki 3 çeşit malzeme, kritik ekipman olarak tanımlanmaktadır;
1) Mal bedeli çok yüksek olan emtealar (1 milyon usd üzeri malzemeler)
2) Hasarlanması durumunda yeniden üretilmesi 6 aydan fazla süren emtealar
3) Ebatları ve tonajı itibariyle standart olarak taşınamayan emtealar (konteynıra veya standart kara aracına sığmayacak malzemeler)
Genelde bu 3 özellik de aynı emtea üzerinde bulunur.
Bu tip ekipmanların nakliye sürecinde oluşacak büyük bir hasarın projeyi geciktireceği, zora sokacağı muhtemeldir. Ama aynı şekilde sigorta firmasını da büyük zarara uğratabilir.
Durumu bir örnekle açıklamaya çalışalım; 100 milyon Euro yatırım bedeli olan bir proje için sigorta firmasına toplam 300 bin Euro sigorta primi ödenecek olsun. Bu proje altında taşınacak onlarca malzemeden birinin de 5 milyon Euro bedelli, İngiltere-Londra’dan getirilecek, bir adet jeneratör olacağını düşünün. Bu malzeme taşınırken sigortacının üstlendiği risk, aldığı toplam prim karşılığında oldukça büyük olacaktır.
Bu sebeple, sigorta firması, 3.taraf bir gözetim firması yetkilisinin (sörveyor) nakliyenin alttaki aşamalarında bulunup, raporlama yapmasını isteyecektir;
1) Londra’da fabrika’da kara aracına yüklenirken
2) Manchester Limanı’nda kara aracından indirilip gemiye yüklenirken
3) Mersin Limanı’nda gemiden tahliye edilip yine bir kara aracına yüklenirken
4) Isparta’da proje sahasında kara aracından indirilirken
Tüm bu süreçler fotoğraflanıp, detaylı anlatımlarla kayıt altına alınacaktır.
Sörveyorun gözetim yapacağı yerler, haritada “X” ile gösterilmiştir.
Sigorta şirketleri, gözetim yapacak firmaları genelde kendileri seçmek istemektedir.
Anlaşılan ‘teslim şekli’ne göre nakliye sorumluluğunu üstlenen ihracatçı veya ithalatçının, bir hafta öncesinden taşıma bilgilerini (taşıma noktalarındaki yetkililer, nakliyeci ve gemi detayları vs.) sigorta firmasına bildirmesi gerekir. Sigorta firması da, gözetimin sorunsuz gerçekleşmesi için yükleme indirme noktalarında bulunacak sörveyor bilgilerini ithalatçı veya ihracatçıyla paylaşmalıdır.
Gemiden indirilip araca yüklenen bir emteayı sörveyor kontrol ediyor
Aslında, kritik ekipmanların taşınmasında yapılacak sörvey işlemi sadece sigorta firması için değil, yatırımcı firma için de önemlidir. Çünkü bir sörveyor gözetiminde yapılan işlemlerde malzemenin vinç ile kaldırılması, indirilmesi, araç üzerine sabitlenmesi gibi konular, sıkı bir disiplin içerisinde ve minimum hata ile yapılmaktadır.
Yani malzemenin satınalınması, nakliyecisinin belirlenmesi ve poliçesinin düzenletilmesi ile yatırımcının işi bitmemiştir. Malzemenin hem hasarsız bir şekilde proje sahasına ulaşması hem de olası bir istenmeyen olayla karşılaşıldığında sigorta açısından sorun yaşanmaması için sörvey konusu atlanmaması gereken bir durumdur.
Ahmet CORA
Bu yazı, Satınalma Dergisi’nin 23.sayısında yayınlanmıştır.
