İnsanoğlunun En Eski Lojistik Projesinde Kombine Taşımacılık İzleri
Kendisinden sonraki 4000 bin yıl boyunca insanoğlu ondan daha yüksek bir proje gerçekleştiremedi, 3800 yıl boyunca hacmi ve kütlesi bakımından dünyadaki en büyük insan yapısı olarak kabul edildi. Üzerine binlerce makale yazıldı onlarca teori üretildi hiçbiri de büyük Piramid Keops’un nasıl yapıldığını tam olarak açıklayamadı. Mimarisindeki o eşsiz estetik ve mühendisliğindeki o büyük deha binlerce yıldır insanoğlunun merak konusu oldu. Halende bilim insanlarının en güncel tartışmalarında yer almaya devam ediyor. İnşasındaki karmaşık modeller, Matematiksel ayrıntılar, Arkeolojik kalıntılar günümüzün en fazla merak edilen konuları. Tüm bunların yanı sıra asıl konu; bu eşsiz eserdeki, her biri ağırlığı 80 tona varan ortalama 2,5 ton ağırlığındaki yaklaşık 2,5 milyon taşın 20 yıl süre ile her gün 800 ton taşınarak bu çöle nasıl getirildiği ve bu tedarik zincirin nasıl planlandığı.
Mısır Piramitlerinde Kombine Taşımacılık
Günümüz teknolojisinde günümüz Mühendisleriyle ve Lojistik uzmanları ile toplamda 2,5 milyon metreküp, 5,9 milyon ton yapı taşı bugün bir projenin lojistik konusu olsa acaba kaç yılda ve nasıl taşınır? Mısırlılar MÖ 2551-2560 yılları civarında Keops Piramidini yaparken bu sorunsalı çözmüşlerdi. 45 Bin kübik metre granit 500 mil uzaklıktaki Aswan’dan getirilmişti ve bu taşların ağırlıkları 25 ton ile 80 ton ağırlığındaydı. Aswan Mısırın güneyinde olup piramitlere yaklaşık 860 km uzaklıktadır. Bu mesafeyi çölden karayolu ile kat etmek o günün şartlarına göre neredeyse imkânsızdır. Yapılan hesaplara göre 2,5 milyon taş 365 gün hiç durmaksızın taşınsa günde 342 taş ediyor. 290 iş günü ise günlük 431 taş. Ve yine bu hesaba göre günlük 10 saatlik çalışma ile her 2 dakikada bir taş, 8 saat çalışma ile de her dakikada 1 taş taşınmış olmalı.1 Tüm bu hesaplar kesin ve net olmasa bile şuan için en bilimsel tahminler bunlar. Bu büyük inşaat nasıl bir lojistik süreç ve taşıma modeli kullanmış olabilir. Günümüzün proje taşımacılığında kullanılan devasa beygir güçlü vinçleri, kamyonları, çekicileri olmadan bu taşlar nasıl taşındı?
Bu sorunun cevabı Kombine Taşımacılık olabilir mi? Kombine Taşımacılık; yükün çıkış yerinden (üretici) varış yerine (nihai alıcı), arka arkaya, birden fazla taşımacılık türü kullanılarak taşınmasıdır. Modlararası aktarmada yüklerin kendisi elleçlenmez. Burada konteyner, intermodal taşımacılık zincirinde en yararlı araç olarak kabul edilir.2 Günümüzde RORO taşımalar Kombine olarak kabul edilmektedir. Intermodel taşımalar da taşımacılığın vazgeçilmezlerindedir. Bugün yükler konteyner yardımıyla limanlardan limanlara taşınırken aradaki karayolu mesafeleri demiryolu ya da karayolu ile kat edilmektedir. Ağır yüklerin taşınmasında daha çok raylı sistemler door to door taşıma zincirinde en önemli halkadır. Antik Mısırlılar henüz raylı sistemleri ve konteyneri keşfetmemişlerdi doğal olarak da konteyneri kullanmayacaklardı. Yükleri mevcut konteyner tiplerine uygun değildi. Ama raylı sistemin benzerlerine uygun kullanımların yapıldığını görüyoruz. Özellikle ağır granit bloklarının raya benzer kızaklar üzerinde çekildiği kaynaklarda görünmektedir. Bu taşıma tipini daha sonra Fatih Sultan Mehmet kadırgalarını kara + deniz karması ile taşıyarak İstanbul’u fethedecektir.
Antik Mısırlılar Kombine taşımacılığı nasıl kullanmıştır? Bu işin sırrı Mısırın kadim tarihine her alanda katkı sağlamış Nil Nehrinde gizli. O nehir her daim Mısıra hayat vermiş Mısırı bir çöl uygarlığının tersine bir medeniyet beşiği yapmıştır. Mısırlılar tüm ticari taşımalarını Nil üzerinden yapmıştır. Nil’in bu denli yaygın kullanımı Piramit mühendislerinin gözünden kaçmamış. Nehir taşların taşınması için en uygun yol olarak görülmüş. Aswan taş ocaklarından çıkartılan devasa granitler, Aswan limanından küçük nehir tipi gemilere yüklenerek 860 km yol kat etmiş daha sonra Giza limanından piramit inşatlarına çekilerek taşınmış. Yeryüzünde daha önce hiçbir inşaat malzemesi bu kadar uzağa taşınmamıştır.
Bugün bile Çin’e yapılan mermer ihracatında gemiler sınırlı sayıda yük almaktadır. Taşın uzak mesafelere taşınması bugün bile kadim bir sorunken Mısırlılar bunu MÖ 2551-2560 yılları civarında çözmüşler. Taşların limanlara çekilerek taşınması (InlandTransport) daha sonra gemilerle nehir yolculuğu (WaterWay) günümüzün Kombine taşımacılığının (Combined Transport) ilk modellemesidir. Kombine taşıma modelinin ilk sorunu yüklemedir. Günümüzde konteynerler SSG (Ship-to-shoreGantryCranes) vasıtasıyla limandan gemilere kolayca yüklenir. Bugün bir konteyner ortalama 22 ton civarındadır. Mısırlılar 70-80 tonluk bu yükleri nasıl yüklediler? Bazı teorilere göre; bu farklı şekillerde yapılmış olabilir.3
Bir metoda göre taşlar limandan kaydırılarak nehir üzerindeki gemilere indirildi. Başka bir yöntem ise gemilerin ortalama yük taşıma kapasitelerini göz önüne alınca bir geminin ya da mavnanın 30-40 ton arasında yük taşıyabildiği düşünülürse, limandaki gemilerin birbirine bağlanarak ortalarına yatay bir şekilde bir platform oluşturulup taşındığı. Bu şekilde günlük 60 âdetin üzerinde ağır granit kütlesinin taşındığı tahmin ediliyor. Böyle bir yükle rüzgâr gücü kullanılarak saatte 3 km yol kat edile bilindiği düşünülürse gün içerisinde aydınlıkta 12 saat seyir halinde Aswan’dan Giza’ya ulaşmak 25 gün. Bugün için konteyner gemilerinin kat ettiği Çin – Avrupa hattı mesafesi. Seyir mesafesinin aşılmasından sonra yüklerin Giza limanına boşaltılması tıpkı yükleme yönetimindeki gibi mavnaların üzerinden çekilerek ya da suya seyyar iskelenin batırılması ile karaya çekilmiştir. Daha sonra taşlar nehir kenarından Piramit inşaatına kadar çekilerek taşınmıştır. 20 yıl boyunca bu taşıma modeli hiç aksamadan planlanarak çalışmış. Nehrin alçalması, yükselmesi ve rüzgâr yönü gibi detaylarda ayrıntılarına kadar hesaplanmış.
Piramitlerin inşası bugün biz lojistik uzmanlarını kendine hayran bırakmaya devam ediyor. En kadim, en büyük kombine taşımacılığın ayak izleri piramitlere her baktığımızda aklımıza gelecek.
Mısır Piramitlerinde Kombine Taşımacılık
1 http://www.cheops-pyramide.ch/khufu-pyramid/pyramid-workers.html#schiff
2 Türkiye Kombine Taşımacılık Strateji Belgesi, Ankara 2014, Sayfa 9
3 http://www.cheops-pyramide.ch/khufu-pyramid/nile-shipping.html#quellen
