Incoterms, uluslararası ticaretin özlü kurallarının kısa adıdır. Tek bir harfi için bile uğruna binlerce sayfalık literatür düzülen!
Örnek mi istiyorsunuz C.I.F satıştaki F harfi gibi. Karşılığı freight, yani navlun olan…
Navlun, taşıma hizmetinin ederi, karşılığı olan ücrettir. Değişik kıstaslar üzerinden alınır. Bazı yüklerde tane geçerlidir; konteyner gibi, canlı hayvan gibi, otomobil gibi. Bazılarında ağırlık esas alınır; dökmeyükler gibi, ağırlığa tabi parçayükler gibi. Bazılarında da hacim navlunu belirler; istif / yük katsayısı 40 cu.ft den büyük olan sanayi ürünleri gibi…
Navlun bazı yüklerde arz-talep kanununa göre oluşur; ederini gemi ve yük belirler. Kimi yüklerde de tarife koşulları geçerli olur. Navlun konferansı veya bağımsız taşıyan (outsider) tarifeleri gibi…
Ama şu bir gerçektir; navlun ekonominin tansiyonudur. Navlunda bir TL’lik bir oynama yeri gelir iç piyasayı sallar; yerine göre de malın pazarına ulaşması önünde engel oluşturur.
Deniz ticaret tarihi cent’ler yüzünden pazar(lar)ını kaybeden nice mallara tanıklık etmektedir.
Dökmeyük piyasasında navlun rekabetle, hem de acımasız rekabetle oluşur. Ama hat /tarifeli hizmet taşımacılığında kartelistik yapı söz konusudur. Dünyanın ilk kartellerini de armatör birlikleri olarak bilinen navlun konferansları oluşturmuştur. Geçmişleri de Süveyş Kanalının gemilere hizmet vermeye başlamasıyla yaşıttır.
Bu bakımdan navlun stratejik bir enstrümandır. Dış ticarette pazar geliştirmek isteyen / pazarda süreklilik arayan ekonomiler için kontrol altında tutulması gereken ekonomik bir silahtır. Dünya ticareti rakip malları zamanında pazara eriştirmeyerek kendi mallarına pazarlama avantajı sağlayan bayrakları kolay-kolay unutmamıştır. İngilizlerin taşıdıkları Serbest İrlanda mallarını rakip pazara gecikmeli ulaştırarak kendi malları için pazarlama kolaylığı sağladıkları gibi…
Bu konuda, İngiliz’in “ticaret bayrağın ardından gider” özdeyişi navlunun gücünü açıklayan en veciz deyiştir…
Navlun gücü tarifeli taşımalarda armatör birlikleri karşısında yükleyici / yükleten örgütlerini oluşturmakla kontrol altında tutulmaya çalışılmıştır. AB Ülkelerinin tümünde yükleyici birliklerinin kurulmuş olması bunun somut göstergesidir.
Bazı ekonomilerse kontrol altında tutma baskısını kamu armatörlük işletmeleri kurarak sürdürür. Türkiye’deki D.B.Deniz Nakliyatı TAŞ gibi.
D.B. Deniz Nakliyatı TAŞ geçmişte Türk ekonomisi adına çok önemli görevler üstlenmiştir. Türkiye’ye hizmet veren kapalı navlun konferanslarına (5-6 farklı navlun konferansı) ya üye olarak; ya da ConTurCon navlun konferansında olduğu gibi taşıma hattında bir navlun konferansı oluşturarak navlun artırma yolundaki yabancı taşıyan baskılarına sübap görevi görmüştür. Bu Konferanslar D.B.Deniz Nakliyatı TAŞ’ın istemediği / onay vermediği navlun artışlarını kolay-kolay uygulayamamışlardır.
Oysa bugün Türk ekonomisi armatörlerin, özellikle de yabancı armatörlerin insafına teslim edilmiştir. D.B. Deniz Nakliyatı TAŞ özelleştirme cellâdının elinde boğazlanmış; filosu da bugünkü özel ortaklarının filolarında ayrı-ayrı bayrak dalgalandırır olmuştur.
Hem de bu kamu armatörünün ana işlevi sonlandırılarak!
Prof. Dr. Necmettin AKTEN
