2014 yılı Lojistik Performans İndeksine göre, 160 ülkede yapılan 6.000 den fazla değerlendirme neticesinde ilk 10’a giren ülkelerin aynı zamanda ihracat sıralamasında da ilk sıralarda yer alan ve gelişmiş ülkeler olduğu gözlenmiştir. Öte yandan 28 AB üyesinin 15’i ve 34 OECD üyesinin 23’ü ilk 30’da yer bulmuştur.1 Bu endeksin altı değerlendirme bileşeninden biri de ‘Gümrüklerin ve Gümrükleme Sürecinin Etkinliğidir’. Türkiye bu sırlamada 30’uncu sıradadır. Türkiye’nin ihracat sıralamasına baktığımızda durum aşağı yukarı aynı gibidir. Türkiye’nin 2023 500 milyar USD ihracat hedefi için ilk 10 sırayı zorlaması yâda en azından ilk 10 ekonomi arasına girmesi gerektiği düşünülmekte. Buradan hareketle, gümrüklerin ve gümrük hizmetinin aslında küresel tedarik zincirini ve performansını direk etkilediği aşikâr bir şekilde görülmektedir.
Ülkemizde gümrükleme hizmeti AB ve ABD ülkelerine kıyasla daha farklı bir yapıya sahiptir. Bu ülkelerde Lojistik şirketleri genelde 3PL yapıya sahip olup bünyelerinde gümrük müşaviri bulundurmak suretiyle yine aynı isim ve çatı altında gümrükleme işlemi yapabilmektedirler. Dünyanın en büyük 3PL Şirketlerinin tamamına yakın bir kısmı aynı zamanda Türkiye’de de hizmet vermekte fakat gümrükleme işlemi yapamamaktadır. Diğer bir taraftan gümrükleme işlemlerini ülkemizde yerleşik yerel gümrük müşavirliği şirketleri yapmaktadırlar. Her ne kadar bu gümrükleme şirketlerine lojistik hizmeti yapma izni verilmiş olsa bile birçoğu uluslararası büyük sermayeli 3PL şirketleri ile rekabet edememektedirler. Şu an ki meri mevzuat yerel gümrükleme şirketlerinin lehinedir. 3PL şirketlerinin bazılarının yine kendi gruplarında yerel gümrükleme şirketleri vardır. Hatta Türkiye’nin en büyük gümrükleme şirketlerinden biri de bu dünyaca ünlü 3PL lojistik şirketinin uzun yıllar acenteliğini yapmıştır. Halende gümrükleme işlemlerini yapmaktadır. Gümrükleme ve uluslararası Nakliyenin farklı şirketlerce yapılması entegre lojistik açısından büyük sıkıntılar doğurmuştur. Özellikle lojistik için en önemli girdi ve çıktı olan bilginin işlenmesi, paylaşılması açısından zorluklar yaratmıştır.
Dış ticaret firmalarının tedarik zinciri operasyonlarında zaman maliyeti en önemli maliyet kalemlerinden biridir. Bu anlamda iyi bir tedarik zinciri, halkalarının iyi ve etkin çalışmasından oluşur. Gümrükleme operasyonları bu halkalardan bağımsız şirketlerce yapıldığında sıkı takip ve kontrol gerektirir. Bu kontrol süreçleri ayrıca kamu otoritesi tarafından da yapılır. Gümrük mevzuatımızda ki sonradan kontrol yönetmeliği bağlamında, gümrükleme operasyonlarının sonrasında sizi geriye dönük olarak 5 yıl boyunca bağlaması da ayrı bir risktir.
Küresel tedarik zinciri içerisinde ki halkalardan biri olan gümrükleme şirketinin yaptığı işlere bir göz attığımızda, gümrük tarifesinin doğru olarak verilmesi, vergi ve benzeri yasal ödemelerin doğru hesaplanması ve emtianın gümrük işlemlerinin kısa sürede bitirilmesi gümrük şirketlerinin performansını gösterir. Tüm bunların yanında gelişmiş bilgi işlem altyapısı da ayrı bir göstergedir. Gümrükleme şirketleri operasyonları için gerekli olan veriyi dış ticaret şirketlerinden alırlar. Bazen bu verilerin BİLGE sistemine aktarılması ve gümrük beyannamesi oluşturulması uzun zaman alabilir. Gümrükleme şirketleri bu verileri dış ticaret şirketlerinden XML dosyası alarak da yapabilirler. Tüm bu işlemler ciddi bir IT altyapısı gerektirir. Yine işlemlerin anlık verilerini dış ticaret şirketleri ile paylaşmaları günlük ya da haftalık raporların oluşturulması gelişmiş IT altyapısının ürünüdür. Küçük işletmeler için bunca gelişmiş teknoloji fazla olabilir. Ama günde yaklaşık 2.000 TEU ithalat yapan dünya perakende devi Walmart gibi tedarik zinciri şirketleri için bu ciddi bir performans ölçütüdür. Bunun yanı sıra gümrük işlemlerinde sadece gelişmiş teknoloji yeterli olmamaktadır. Ciddi anlamda deneyim ve bilgi gerektirir. Özellikle Türk gümrük mevzuatı ile beraber AB mevzuatının takibi, değişen mevzuatlara uyum sağlanması ve gümrük, dış ticaret mevzuatları konusunda danışmanlık yapabilmesi gümrükleme şirketleri için elzem bir gerekliliktir. Ülkemiz özelinde birçok gümrükleme firması gümrükleme işlemleri dışında küresel ticaretin birçok kavramından bihaberdir. İngilizce bilmemeleri de ayrı bir eksikliktir. Gümrük kanunu dışında diğer mevzuatlara da hep mesafeli bir tavırları vardır. Aynı durum lojistik şirketleri içinde geçerlidir. Bu durum dış ticaretin aslında yerel ticaret olarak algılanmasına yol açmaktadır. Bu yerel çalışma şekillerini beraberinde getirince küresel ticaretin gereklilikleri ile başa çıkmak zaman içerisinde zor olmaktadır. Bu boşluğu da yabancı menşeli danışmanlık firmaları ve lojistik firmaları doldurmuştur.
İhracatın 500 milyar USD hedefine ulaşması için küresel tedarik zincirinin üç önemli ayağı olan dış ticaret, gümrükleme, lojistik alanlarının etkin, verimli ve bütünleşmiş çalışması elzemdir. Dış ticaret şirketlerinin iyi bir gümrükçüden beklediği öncelikli konu bu entegrasyonu nasıl sağladığıdır. İyi bir gümrükleme şirketi bünyesinde barındırdığı kalifiye personel ile öne çıkmalıdır. Gümrükleme hizmeti dış ticaretten ve lojistikten bihaber gümrük müşavirleri tarafından takip edilmemelidir. Firmayı yönlendirebilen, dış ticaret açısından ihtiyaçlarını öngörebilen, teşvik mevzuatına hakim, denetim konusunda deneyimli, dünyayı takip edebilen bir gümrükleme şirketi başarılı bir şirkettir. Gümrükleme işlemlerinizi hızlı ve sorunsuz çözen bir gümrükleme şirketinin arka planda size getirdiği riskleri her zaman göremeyebilirsiniz. Gümrükleme işlemlerini ordino teslimden başlayıp malların depoya teslimine kadar geçen süreyi temel alarak değerlendirmek zaman içerisinde büyük riskler getirebilir. Teşvik mevzuatına uyumlu çalışmanız, eşyanın gümrük kıymetinin ve GTİP in doğru tespiti, sonradan kontrol aşamasında finansal ve mali kayıtlarınızın gümrük beyanı ile örtüşmesi, varsa istisnai kıymetlerinizin beyanı, vb. konularda gümrükleme şirketinizden yararlanmanız gerekir. Kendini gümrük komisyoncusu olarak adlandıran şirketlerin gümrük ‘Müşavirliği’ kavramının gerekliliklerini yerine getirmesi çok zordur.
Dünya bankası yayını olan ‘Doing Business 2015’ kitabının Turkey kısmında gümrük geçiş işlemlerinde ülkemizin halen Ukrayna, Rusya, Romanya düzeyinde olduğu görülmektedir. İthalat için 8 ihracat için 7 doküman gerekirken bu oran İrlanda da 2’dir. (Deniz Yolu) Yine aynı araştırmada ihracat süremiz 13 gün ithalat süremiz 14 gün iken bu oran Singapur da 4 gündür. Dış ticaret açısından elde ettiğimiz düşük üretim maliyeti avantajını, gümrük ve lojistik sektöründeki zorluklar yüzünden kaybedebiliriz. Dış ticaretimizin artmasına paralel olarak gümrük ve lojistik sektörümüzde iyileştirmelerinde aynı hız ve uyumla gerçekleşmesi gerekir. Bu anlamda sadece etkin ve verimli bir dış ticaret yönetimi yerine, halkaları bir biri ile uyumlu etkin, verimli ve ölçülebilir küresel tedarik zinciri yönetimin herkesçe kabul görmesi elzemdir.
1- http://bit.ly/1RNXvLk
