Freight Forwarder yüklerin bir noktadan diğerine kara, hava, deniz, tren veya bunların birleşik kullanımı yoluyla sevk edilmesini organize eden lojistik hizmet sağlayıcısıdır. Bir forwarder aracılığı ile taşıma yaptırılmasının en önemli avantajı, forwarderın taşıma ile ilgili operasyonel ve yasal tecrübesinden faydalanılmasıdır. Forwarder gümrük süreçleri ile ilgili olarak uzmandır. Ayrıca, yükün taşınmasıyla ilgili olarak gerekli olan diğer süreçlere hakimdir ve maliyetin yük sahibi için en uygun şekilde oluşturulmasını sağlar.
Forwarder müşterisi olan yük sahiplerine bir çok konuda yardımcı olan uzman aracıdır. Yapmış olduğu faaliyetlerden bazıları şu şekildedir:
• Paketleme ve etiketleme ile ilgili olarak taşımanın yapıldığı ülkelere göre danışmanlık hizmeti vermek
• Taşınan yükler ile ilgili olarak tecrübelerine istinaden sigorta teminatı ve limitleri ile ilgili bilgilendirme yapmak ve sigortalama yapmak
• Müşterileri ihtiyaçlarına yönelik depolama ve dağıtım ayarlama ve organizasyonu yapmak
• Konsodilasyon
• Acil durumlarda alternatif taşıma modelleri bulmak
• Müşterilerinin hasar süreçlerine yardımcı ve destek olmak
Freight Forwarder
2. Roller: Agent ya da Principal
Freight forwarder görevini farklı rollerde icra edebilir. Temel olarak iki farklı rolde görev icra edebilir: Agent ve Principal.
İkisi arasındaki fark taraflar arasındaki sözleşmesel şartları belirleyici konumdadır. Taraflar gönderici/alıcı ya da yük sahibi, freight forwarder ve fiili taşıyıcıdır. Bu roller, herhangi bir hasar anında tarafların sorumluluklarını tespit edici konumdadır.
Agent/acente rolündeki forwarder, yükün alt taşıyıcı aracılığı ile taşınmasının organizasyonunu yük sahibi adına yapan taraftır. Agent/acente rolündeki freight forwarder yük sahibi ve taşıyıcı arasındaki sözleşmesel ayarlamaları yapar ve genellikle yükün elleçlenmesi ya da sahipliğinin üstlenilmesi ile ilgili olarak görev almaz. Dolayısıyla, herhangi bir hasar durumunda yük sahibinin hasar tazmin talebi genellikle forwardera değil fiili taşıyıcı olan alt taşıyıcıya yapılır. Hasar durumunda, bu sürecin sağlıklı bir şekilde yürütülmediği gözlenmektedir. Yük sahibi birincil muhatap olarak forwarderı dikkate aldığı için hasar tazmin talebini de ona yapmaktadır. Acente rolünde görev yapan forwarderın, yük sahibi tarafından gelen hasar tazmin talebini fiili taşıyıcıya yönlendirmesi gerekmektedir. Bu süreçte taşıma organizasyonunu gerçekleştirdiği yük sahibine gerekli bilgilendirme ve yönlendirmeleri yapmak durumundadır. Pratikte en sık karşılaşılan durumlardan birisi, hasar tazmin taleplerinin direk olarak forwardera yapılması ve forwarderın da ticari kaygılarla müşterisinin tazmin talebinin karşılamak için devreye girmesidir. Yük sahibinin birincil kontağı olan forwarderın, bu talebi taşıyıcıya yönlendirmesi ve müteakip süreçte de yük sahibi adına gerekli işlemleri yapmasıdır. Forwarderın, yük sahibine gerekli bilgilendirmeyi taşıma öncesinde yapması, yük sahibinin de bu şartları anlaması ve kabul etmesi, düzenlenen sözleşmelerde de bu notların bulunması önem arz etmektedir.
Agent/acente rolündeki forwarder, yük sahibine karşı temel olarak aşağıdaki durumlarda direk sorumludur:
• Uygun rotanın belirlenememesi
• Alt taşıyıcı/fiili taşıyıcıların uygun şekilde seçilememesi
• Yük sahibinin direktiflerine uyulmaması
• Yük sahibinin direktiflerinin alt taşıyıcı/fiili taşıyıcıya doğru olarak aktarılamaması
• Yük sahibinin menfaatlerini koruyamaması
• Hata ve atlamalara bağlı olarak yük sahibinin menfaat kaybına sebep olması
Agent/acente konumundaki forwarder bahsedilen durumlara bağlı olarak meydana gelen hasarlardan sorumlu değildir. Uluslararası taşımalarda birden fazla tarafın görev yaptığı taşımalarda bu konu farklı şekilde algılanabilmektedir. Asıl sorumlu tarafın yük sahibinin iştigal ettiği ülkede direkt faaliyetlerinin bulunmaması durumunda, forwarder asıl sorumlu konumunda değerlendirilebilmektedir. Yük sahibinin menfaatleri doğrultusunda, forwarder hasarın asıl sorumlusu olmamasına rağmen, öyleymiş gibi görülebilmekte ve mahkemelerce hasar tazminin direk sorumlusu olarak görülebilmektedir.
Principal rolündeki forwarder, yükün sahipliğini üzerine alıp almamasından bağımsız olarak taşıma sorumluluğunu üstlenmektedir. Yükün taşınmasıyla ilgili olarak yük sahibi adına taşıma organizasyonu yapmak yerine, fiili taşımacı gibi hareket etmekte ve sorumluluk üstlenmektedir. Bu sunumda, yük sahibi yükün taşınmasıyla ilgili olarak forwarder ile direk sözleşme yapmış konumundadır. Forwarder yükün taşınması için kendi araçlarını kullanabileceği gibi taşıma işini alt taşıyıcıya da yaptırabilir. Buradaki önemli olan konu, yük sahibinin fiili taşıyıcı ile direk olarak sözleşmesel bir ilişki içerisinde olmamasıdır. Yük sahibinin sözleşme yaptığı taraf forwarderdır ve forwarderın taşımayı kendi aracıyla ya da alt taşıtıcı aracılığıyla yapmasının önemi bulunmamaktadır.
3. Freight Forwarderın Rolünün Belirlenmesi
Bir forwarderın agent ya da principal rolünde olduğunun belirlenmesinde kesin ve belirli bir kural yoktur. Gerçekleşen durumun şartları dikkate alınarak rol belirlenebilir. Ancak, bazı durumlar rolün belirlenmesinde önemli faktörler olarak önümüze çıkmaktadır. Bu durumlar olay bazında değerlendirilerek forwarderın ilgili taşımadaki rolü tespit edilebilmektedir.
• Taşıma sürecinin herhangi bir aşamasında forwarderın kendi personelini kullanması
• Forwarderın, kendisinin yapması gereken işlemleri yük sahibi ile yapmış olduğu sözleşmede yer vermesi
• Tarafların, daha önceki operasyonlarda üstlendiği roller ve rollere bağlı görevler
• B/L-Konşimentonun forwarder tarafından düzenlenmesi
• Yük sahibinin fiili taşıyıcıyı bilmesi
• Yük sahibinin fiili taşıyıcının seçiminde etkin olması
• Yük sahibine, forwarder dışında farklı bir taraf tarafından düzenlenen taşıma belgesinin iletilmesi
• Forwarderın navlun faturaları ve ödeme şekli
4. Freight Forwarderın Rolünün Belirlenmesinin Önemi ve Sonuçları
Forwarderın rolünün ne olduğunun belirlenmesinin önemi özellikle yükte hasar oluşması, fiili taşıyıcıya navlun faturası ödemesinin yapılmaması ve alt taşıyıcıların sınırlı sorumluluklarının belirlenmesinde ortaya çıkmaktadır.
• Taşıma Sırasında Yükte Hasar Meydana Gelmesi
Forwarderın agent ya da principal rolünde olmasından bağımsız olarak, hasar tazmininin fiili taşıyıcı tarafından yapılması beklenir. Ancak, aşağıdaki durumlarda sorun oluşabilmektedir.
• Fiili taşıyıcının sigortasının olmaması
• Fiili taşıyıcının yetersiz sigorta teminatına sahip olması
• Fiili taşıyıcının iflas etmiş olması
Bu durumlarda yük sahibi hasar talebini farklı bir taraftan tazmin etme yolunu seçecektir. Bu taraf da forwarder olacaktır. Genel olarak, agent rolündeki forwarder görevini uygun şekilde yerine getirdiyse yani hasar forwarderın görevinin tam ve uygun olarak yapamasından dolayı oluşmadıysa; yük sahibi hasar talebini forwardera yapmaz. Yukarıda belirtilen durumlarda da yük sahibi hasarla ilgili olarak herhangi tazmin yapamayabilecektir. Genel uygulama bu şekilde olmasına rağmen yük sahipleri hasar tazmin taleplerini direk olarak forwardera yapabilmektedir. Bu durumda forwarderın görevi ilgili talebi asıl muhatabı olan fiili taşıyıcıya yönlendirmek ve müşterisi olan yük sahibine hasar tazmin edilinceye kadar yardımcı olmaktır.
Principal rolündeki forwardera yük sahibi tarafından direk hasar tazmin talebi yapılabilir. Hasarın, yük forwarderın sorumluluğunda olup olmadığından bağımsız olarak bu talep yapabilir. Bu durumda forwarder, fiili taşıyıcı ile sözleşmesel ilişki içinde bulunmasına istinaden hasara katılmasını talep edebilir. Ayrıca, rücu yolunun fiili taşıyıcıya yönelik açık olması önem arz etmektedir.
• Fiili Taşıyıcı Navlun Faturasının Ödenmemesi
Navlun faturasının yük sahibi tarafından forwardere ödenmiş olmasına rağmen herhangi bir sebeple forwarderın tutarı fiili taşıyıcıya yapmaması durumunda; forwarderın rolü önem arz etmektedir. Forwarderın agent konumunda olması durumunda, fiili taşıyıcı navlun talebini sözleşmesel ilişki içinde olduğu yük sahibinden talep edebilir. Fakat, forwarderın principal rolünde olması durumunda, fiili taşıyıcı ile yük sahibi arasında sözleşmesel bir ilişki olmadığı için yük sahibinden navlun talebinde bulunamaz.
• Fiili Taşıyıcıların Sınırlı Sorumlukları
Forwarderın rolüne bağlı olarak fiili taşıyıcı, sorumluluktan kurtulmak ya da sınırlamak amacıyla forwarder ile yük sahibi arasındaki sözleşmesel şartlardan faydalanabilir.
Freight forwarderın yük sahibi ile yapmış olduğu sözleşmenin genişletilmiş sorumluluk esasına olması ya da fiili taşıyıcının konşimentoyu uygun olarak düzenlememesine bağlı olarak sorumluluğunu sınırlandıramaması durumunda; fiili taşıyıcı direk olarak yük sahibi ile sözleşmesel ilişki içindeyse yani forwarder agent rolündeyse yük tam değeri üzerinden sorumlu olacaktır. Ancak, forwarder principal rolünde ise fiili taşıyıcı forwarder ve yük sahibi arasındaki sözleşmeden bağımsız olarak sınırlı sorumluluk hakkını kullanabilecektir.
5. Sonuç
Dünya ticaretinin gelişmesine ve artmasına paralel olarak gelişen ve değişen modern tedarik zincirinde forwarderlar bilgileri, uzmanlıkları, tecrübeleri ve yarattıkları verimlilikle çok önemli bir rol oynamaktadırlar. Forwarderlar görevlerin gereği olarak hem yük sahipleri hem de fiili taşıyıcılarla ilişki içerisindedirler. Görevlerini yaparken aldıkları rollerin yetki ve sorumluluklarını bilmeleri çok büyük önem arz etmektedir. Zira, görev yaptıkları rolün sonuçları özellikle sorun oluştuğunda gündeme gelmektedir. Bu sorunlardan en önemlileri ile ilgili olarak açıklamalar yapıldı. Bunlar yaşanmadan önlem alabilmek, karşılaşıldığında nasıl hareket edileceğini bilinmek forwarder için hayati önem arz etmektedir. Rollerin bilinmesi, ayrımının yapılabilmesi, gerek yük sahipleri gerekse fiili taşıyıcılar ile yapılan sözleşmelerin rollerin ortaya koyacağı yetki ve sorumluluklara uygun olarak yapılması iş süreçlerinde sürekliliği sağlayacak, müşteri memnuniyetini artıracak ve potansiyel riskler azaltılabilecektir.
Ahmet Yücel KACAR
